Czy gruźlica zagraża wciąż zdrowiu publicznemu?

24 marca obchodzimy Światowy Dzień Gruźlicy. Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization, WHO) ustaliła ten dzień na pamiątkę wydarzenia, kiedy to w 1882 roku Robert Koch poinformował świat o wyizolowaniu prątka gruźlicy. Moglibyśmy pomyśleć, że skoro mamy dostępne szczepienie, to ta choroba nas nie dotyczy. Nie do końca jest to prawda. Według danych WHO, zakażonych gruźlicą jest 1,7 mld osób na całym świecie, a liczba nowych zakażeń sięga od 8 do 10 mln rocznie.

Gruźlicę uznaje się za chorobę wysoce śmiertelną. Jest drugą chorobą zakaźną, zaraz po AIDS, która powoduje największą śmiertelność. W Stanach Zjednoczonych w 2014 roku było około 9400 osób chorych, z czego 60% zakażeń wystąpiło u imigrantów z krajów, gdzie gruźlica jest chorobą endemiczną. To pokazuje, że w obecnych czasach, gdy istnieje duża mobilność ludzi, ciężko jest zwalczyć chorobę, na którą od dawna mamy szczepionkę [1]. Szacuje się, że jedna chora osoba, która prątkuje, zaraża od 10 do 15 osób w ciągu roku [2].

Gruźlica jest chorobą zakaźną wywoływaną przez prątki gruźlicy Mycobacterium tuberculosis. Do zakażenie dochodzi drogą kropelkową. Prątki gruźlicy znajdują się w kropelkach wykrztuszanej plwociny, która w powietrzu wysycha, tworząc „jądra kropelek”. U osoby oddychającej powietrzem z „jądrami kropelek” może dojść do zakażenia. Oczywiście ryzyko zakażenia jest tym wyższe im więcej w powietrzu jest zawieszonych „jąder kropelek” [3]. Główne objawy gruźlicy to: podwyższona temperatura ciała, przewlekły kaszel, który początkowo jest suchy i zmienia się w wilgotny, czasami występuje krwioplucie.

Badania, które mogą nam pomóc w rozpoznaniu gruźlicy to: RTG klatki piersiowej, badania bakteriologiczne, odczyn tuberkulinowy. Lekarz, aby potwierdzić chorobę, powinien zlecić badanie rozmazu plwociny (poszukiwanie prątków gruźlicy w tzw. preparacie bezpośrednim) oraz badanie mikrobiologiczne plwociny (hodowla materiału na odpowiednim podłożu). U osób, które nie odksztuszają powinno się wykonać bronchoskopię w celu pobrania materiału do powyższych badań. Leczenie jest długotrwałe i trudne. W fazie intensywnej podawane są zazwyczaj 4 leki, na które prątki gruźlicy są wrażliwe, natomiast w fazie kontynuacji minimum 2 leki. Leczenie gruźlicy może trwać do 6 miesięcy, a nawet dłużej [4].

Twierdzi się, że gruźlica jest chorobą ludzi biednych i bezdomnych, jednak nie jest to prawda, gdyż może na nią zachorować praktycznie każdy człowiek. Oczywiście, osoby, które nie mogą sobie pozwolić na dostateczną dbałość o higienę, są bardziej narażone na zachorowanie – brak odpowiedniej higieny wpływa na ogólne pogorszenie stanu zdrowia i sprzyja łatwiejszemu wniknięciu drobnoustrojów do organizmu [5].

Gruźlica w Polsce i na świecie – sytuacja epidemiologiczna

W naszym kraju dane o przypadkach zachorowań na gruźlicę gromadzone są w Krajowym Rejestrze Zachorowań na Gruźlicę. Zgodnie z Ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi oraz Ustawą z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, lekarze mają obowiązek zgłoszenia podejrzenia lub potwierdzonego zachorowania na gruźlicę do państwowej powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej. Zgłoszenie powinno nastąpić w przeciągu 24 godzin od rozpoznania lub podejrzenia choroby.

Zgodnie z art. 38 Ustawy o zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, leczenie osób zakażonych chorobą zakaźną, którzy są ubezpieczeni, jest finansowane ze składek do NFZ. Natomiast, jeśli chodzi o osoby nieobjęte ubezpieczeniem, ich leczenie finansowane jest z budżetu państwa. Na przestrzeni kilku lat finansowanie leczenia gruźlicy w Polsce sukcesywnie spadało. W 2011 roku łączna wartość rozpoznania, hospitalizacji i leczenia tej choroby wynosiła ponad 109 mln złotych, a w 2015 roku ponad 91 mln złotych [6].

W 2019 roku odnotowano w Polsce 5321 zachorowań na gruźlicę. Najwięcej odnotowano w grupie osób w wieku od 45 do 64 lat (była to prawie połowa wszystkich przypadków). W ciągu ostatnich lat liczba nowych przypadków spada [7].

Zapadalność na gruźlicę w Polsce jest wyższa niż w takich krajach europejskich jak: Niemcy, Islandia, Czechy, Grecja czy Słowacja, ale znacznie niższa niż w Rumunia, na Łotwie, Litwa, w Estonia czy Portugalia. W 2019 roku 2,3 % wszystkich przypadków zachorowań na gruźlicę w Polsce stanowili cudzoziemcy, podczas gdy w roku 2018 było to 1,8% przypadków. W 2019 roku najwięcej chorych stanowili mieszkańcy Ukrainy (59 osób), znacznie mniej Hindusi (9), Wietnamczycy (9) czy obywatele Nepalu (7) [7].

Jak możemy zauważyć na poniższym wykresie, największą śmiertelność spowodowaną przez gruźlicę odnotowujemy w obszarze Południowej Afryki, natomiast najniższą w Północnej Ameryce.

Zwalczanie gruźlicy

Bazując na przedstawionych informacjach, można stwierdzić, że gruźlica zagraża zdrowiu publicznemu. Ciągle rozwijający się przemysł turystyczny i migracje zarobkowe ludzi powodują, że imigranci z miejsc o dużym odsetku zachorowań na tę chorobę stają się jej potencjalnymi nosicielami i mogą przyczynić się do jej rozprzestrzeniania.

Gruźlica to choroba społeczna, gdyż jej rozprzestrzenianie się ma związek z warunkami socjodemograficznymi. Dlatego – z punktu widzenia zdrowia publicznego – należy uświadamiać społeczeństwa, w jaki sposób może dojść do zakażenia, a także, że obecnie możemy przeciwdziałać gruźlicy głównie poprzez stosowanie szczepień.

***

Cele WHO w ramach strategii „Skończyć z gruźlicą” (The End Tuberculosis Strategy):

1. do 2030 r. zmniejszenie o 90% liczby zgonów spowodowanych przez gruźlicę w porównaniu do 2015 r.,
2. do 2030 r. zmniejszenie o 80% współczynnika zapadalności (nowe przypadki na 100 000 os/rok) w porównaniu do 2015 r.,
3. do 2020 r. zmniejszenie o 20% zapadalności na gruźlicę oraz zmniejszenie o 35% liczby zgonów spowodowanych przez gruźlicę [8].

Prof. Maria Korzeniewska: Historia szczepionki BCG

Rowerem po zdrowie

12 sierpnia 2024

Z prof. dr hab. Grażyną Jasieńską z Zakładu Zdrowia i Środowiska Instytutu...

Więcej »

Sztuczna inteligencja w medycynie

30 stycznia 2024

AI w medycynie to otwarte wykłady poświęcone różnym aspektom...

Więcej »

Dystymia. Uśmiechnięta twarz depresji

3 kwietnia 2023

Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia na rok 2021,...

Więcej »