Troska o serce w czasach pandemii

#This Is Public Health – Global

Pandemia COVID-19 odwróciła uwagę od problemu chorób układu krążenia, a zwłaszcza od działań związanych z prewencją tych chorób. Tymczasem według ostatnich danych udostępnionych przez Główny Urząd Statystyczny (2018), choroby układu krążenia są przyczyną 36% zgonów u mężczyzn i 45% u kobiet, stanowiąc główną przyczynę umieralności w Polsce. W związku z trwającą akcją szczepień oraz oczekiwanego wygasania epidemii, problemowi prewencji chorób układu krążenia należy niezwłocznie przywrócić należne znaczenie – przekonuje dr Magdalena Kozela z Katedry Epidemiologii i Badań Populacyjnych Instytutu Zdrowia Publicznego Wydziału Nauk o Zdrowiu UJ CM.

W porównaniu z rokiem 2019, w roku 2020, czyli roku pandemii, liczba wszystkich zgonów wzrosła o ponad 67 tys., ale w tej liczbie zaledwie ok. 40% można przypisać zachorowaniom na COVID-19. Pozostała część to zgony z powodu chorób niezakaźnych, przy czym największy wzrost liczby zgonów, o ok. 17%, stwierdzono w przypadku chorób układu krążenia.

Aby zahamować tę wzrostową tendencję konieczne jest wprowadzenie odpowiedniej prewencji chorób układu krążenia, która pozostaje najskuteczniejszą i najkorzystniejszą ekonomicznie metodą zwalczania chorób układu krążenia, które rozwijają się na podłożu miażdżycy tętnic, a zwłaszcza choroby wieńcowej serca i zawału serca, a także chorób naczyń mózgowych, w tym także udaru mózgu.

Prewencja polega na modyfikacji stylu życia na bardziej prozdrowotny, zwalczaniu znanych czynników ryzyka oraz w uzasadnionych przypadkach, na wdrażaniu farmakoterapii. Oddziaływanie prewencyjne powinno być ukierunkowane na zagrożone jednostki, a także oparte na tzw. podejściu populacyjnym, które obejmuje wszystkie osoby należące do populacji objętej opieką. Ocenia się, że wdrożenie wszystkich znanych metod prewencji i osiągnięcie jej celów, które są możliwe do osiągnięcia, wiązałoby się ze zmniejszeniem zachorowalności z powodu chorób układu krążenia o ok. 70-80%, a także z obniżeniem umieralności z powodu nowotworów o ok. 40%.

Jednym z najważniejszych elementów prewencji chorób układu krążenia jest interwencja behawioralna. Leczenie oparte na modyfikacji diety, zaprzestaniu palenia tytoniu i podjęciu regularnej aktywności fizycznej prowadzi do poprawy parametrów zdrowotnych, jednak próby niefarmakologicznego leczenia często kończą się niepowodzeniem. Ograniczony dostęp do programów prewencyjnych oraz nieefektywnie prowadzona edukacja chorego powodują, że trwałe zmiany w stylu życia są trudne do wprowadzenia. Pandemia COVID-19 ograniczyła wiele życiowych aktywności, w tym działania związane z troską o własne zdrowie, ale uwypukliła także niedoskonałość działań profilaktycznych w naszym systemie zdrowotnym.

Wiadomo, że wdrożenie prewencji już we wczesnych etapach życia oraz jej konsekwentna kontynuacja ma istotne znacznie dla skuteczności działań profilaktycznych, tj. obniżenia ryzyka zachorowania. Kluczowe jest długookresowe, skoordynowane prowadzenie programów prewencji oraz kontrola ich efektywności. Jednym z przykładów interwencji, która powinna być prowadzona już od dzieciństwa aż do wieku podeszłego, jest interwencja żywieniowa, gdyż jest to jeden z obszarów stylu życia najtrudniejszych do zmiany.

W Polsce rośnie problem otyłości. W ciągu ostatnich 30 lat wzrosło z 15% do 25% w populacji osób dorosłych. Dodatkowo epidemia COVID-19 wpłynęła niekorzystnie na wybory żywieniowe, zwiększyło się spożycie produktów wysoko przetworzonych, konserw, ciast i słodyczy. W czasie pandemii co trzeci Polak zwiększył swoją masę ciała.

Wykonane w Katedrze Epidemiologii i Badań Populacyjnych badanie nad związkiem spożycia czerwonego mięsa i czynnikami ryzyka chorób układu krążenia wykazało, że wysokie spożycie czerwonego mięsa zwiększa szansę występowania nadciśnienia tętniczego (zwłaszcza mięso przetworzone) oraz nadwagi i otyłości. Podejmowane dotąd programy prewencji otyłości nie przyniosły spodziewanego efektu w postaci zahamowania rosnącego trendu otyłości.

Jednym ze sposobów walki z otyłością i kolejnym ważnym obszarem interwencji w chorobach układu krążenia jest aktywność fizyczna. Wyniki polskiej części badania EUROACTION potwierdzają, że systematyczne podejmowanie aktywności fizycznej i/lub aerobowego treningu wysiłkowego wiąże się ze zmniejszeniem umieralności u osób zdrowych z wysokim ryzykiem oraz u osób z chorobą sercowo-naczyniową. Jednak w czasie pandemii, m.in. w konsekwencji ograniczeń w przemieszczaniu się, w szczególności wśród osób starszych, zaobserwowano również pogorszenie funkcjonowania fizycznego, czyli zmniejszenie zdolności do wykonywania codziennych czynności, co jest związane z większym ryzykiem negatywnych skutków zdrowotnych.

Obok niekorzystnych zmian w częstości występowania tzw. klasycznych czynników ryzyka w okresie pandemii wzrosło narażenie na psychospołeczne czynniki ryzyka. Są to cechy związane z pozycją jednostki w społeczeństwie, a także związane z tą pozycją stany czy zaburzenia psychiczne, takie jak brak wsparcia społecznego, stany lękowe, depresja, stres związany z pracą i relacjami w rodzinie.

Badania wskazują na wzrost zaburzeń nastroju i nasilenia lęku w okresie pandemii. Ponadto, osoby, które przeszły COVID-19 mają wyższe ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych niż osoby, które nie były zakażone koronawirusem.

Z badań prospektywnych, również przeprowadzonych w Europie Środkowo-Wschodniej, w populacji polskiej wynika, że zarówno występowanie objawów depresji, jak i niskiego poczucia kontroli nad życiem związane jest z większą umieralnością z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Zatem w związku ze zwiększeniem częstości występowania psychospołecznych czynników ryzyka podczas pandemii oraz ograniczonych możliwości prewencji w tym zakresie można spodziewać się dalszego niekorzystnego wpływu na zapadalność i umieralności z powodu chorób sercowo-naczyniowych w przyszłości.

Sztuczna inteligencja w medycynie

30 stycznia 2024

AI w medycynie to otwarte wykłady poświęcone różnym aspektom...

Więcej »

Dystymia. Uśmiechnięta twarz depresji

3 kwietnia 2023

Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia na rok 2021,...

Więcej »

O dziedziczeniu dołeczków w policzkach

12 stycznia 2022

Podczas analizy jednego z zadań omawianych na zajęciach, zastanawialiśmy...

Więcej »