Dystymia. Uśmiechnięta twarz depresji

Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia na rok 2021, zaburzenie depresyjne dotyka około 280 mln dorosłych osób, a 700 tys. (czyli prawie cała populacja Krakowa) rocznie umiera z jej powodu w wyniku samobójstwa. W Polsce koszty ekonomiczne związane z depresją mogą sięgać nawet 2 mld złotych rocznie, a nieobecność w pracy z powodu depresji to około 7,4 mln dni w 2021 roku [1].

Liczne akcje na rzecz przeciwdziałania depresji i rozpoznawania jej objawów spowodowały, że znacząco wzrosła świadomość na jej temat, co przyczyniło się do depatologizacji depresji w społeczeństwie, w tym obalenia mitu, że depresja to wymówka dla lenistwa i niezaradności. Coraz więcej też wiemy, czym jest ciężki epizod depresyjny, i że wśród jego objawów są m.in.:

• anhedonia, czyli brak odczuwania przyjemności,
• wycofanie z życia społecznego,
• ograniczenie lub zupełny zanik motywacji,
• utrzymujące się obniżenie nastroju,
• pesymistyczny obraz przyszłości,
• trudności w koncentracji,
• irytacja,
• problemy ze snem,
• zaburzenia odżywiania (ograniczenie spożycia pokarmów lub objadanie się), a co za tym idzie nieintencjonalna zmiana masy ciała,
• pesymistyczne widzenie przyszłości i myśli samobójcze.

Objawy te, utrzymujące się przez co najmniej dwa tygodnie i prowadzące do znaczącego pogorszenia funkcjonowania jednostki, stanowią podstawę do zdiagnozowania zaburzenia depresyjnego.

Niewiele jednak mówi się o zjawisku potocznie nazywanym wysoko funkcjonującą depresją, która dotyka około 1,6% populacji [2]. W klasyfikacji ICD zaburzenie to mieści się w kategorii uporczywych zaburzeń nastroju (persistent depressive disorder) i nazywane jest „dystymią” (gr. „zły stan umysłu”).

Dystymia to kondycja o znacznie mniejszym nasileniu niż klasyczna depresja i chociaż objawy kliniczne są bardzo podobne, to w związku z ich lżejszym nasileniem, muszą one trwać co najmniej 2 lata (!), aby można było zdiagnozować zaburzenie. Osoby dotknięte dystymią traktują swoje objawy jako niewystarczająco poważne i zgłaszają się na leczenie późno, najczęściej dopiero w chwili, gdy nasilenie objawów zbliżone jest już do tego obserwowanego w depresji.

Dystymia zwana jest „wysoko funkcjonującą” ze względu na to, że przez lata pozwala na „normalne” funkcjonowanie. Do tego stopnia normalne, że przez wiele osób uznawana była za cechę osobowości [3], tak jak wrażliwość, introwersja czy ekstrawersja. Wydaje się, że opisy tzw. osobowości melancholijnej w dużej mierze mogły charakteryzować właśnie osoby z dystymią. Niestety, za fasadą normalnego funkcjonowania i często – z pozoru – szczęśliwego i udanego życia, kryje się autentyczne cierpienie wielu osób.

Osoby dotknięte dystymią traktują swoje objawy jako niewystarczająco poważne i zgłaszają się na leczenie późno, najczęściej dopiero w chwili, gdy nasilenie objawów zbliżone jest już do tego obserwowanego w depresji.

Nierzadko zdarza się, że dystymia dotyka ludzi, którzy uczestniczą w wydarzeniach społecznych, nawiązują nowe relacje czy odnoszą sukcesy zawodowe. Jednak – jak deklarują sami pacjenci – uśmiechy i interakcje z ludźmi są raczej formą wyuczonych, społecznie akceptowanych gestów niż autentycznych reakcji, że coś rzeczywiście przynosi im radość i odpoczynek.

Z perspektywy diagnostyki (zarówno protodiagnozy, jak i diagnozy nozologicznej) objawy dystymii są tak subtelne, że nawet najbliższe otoczenie pacjenta przez wiele lat nie zauważa problemu. Osoba, u której występuje dystymia stopniowo odsuwa się lub ogranicza kontakty ze znajomymi. Coraz rzadziej uczestniczy w wyjściach integracyjnych, ma coraz większe trudności z koncentracją, podejmowaniem decyzji, wykonaniem zadań na czas lub problemy ze snem, co często zrzucane jest na karb przepracowania i stresu.

Warto przy tej okazji zaznaczyć, że w zaburzeniach nastroju próba zrelaksowania się lub wypoczynku najczęściej przynosi krótkotrwałe efekty lub nie przynosi ich wcale, ze względu na obniżoną zdolność do odczuwania przyjemności, nawet z tych rzeczy, które wcześniej były jej źródłem [4]. Sami pacjenci często opisują swoje doświadczenia jako poczucie znikania lub powolne stawanie się przezroczystym dla otoczenia, i mimo wykonywania codziennych czynności, wewnątrz odczuwają pustkę, niemoc, brak nadziei, celu czy poczucia sensu.

Nie jest do końca jasne, jakie jest podłoże występowania dystymii ani co sprawia, że u niektórych osób rozwija się epizod depresyjny, a u innych dystymia. Wiadomo jednak, że w porównaniu z klasycznym epizodem depresyjnym, dystymia występuje częściej u osób z zaburzeniami somatycznymi, innymi zaburzeniami psychicznymi oraz z mniejszą siecią wsparcia społecznego.

Przewlekły charakter dystymii oraz zwlekanie z sięgnięciem po pomoc sprawia, że rokowania na wyleczenie są gorsze, a sam proces leczenia dłuższy niż w przypadku epizodu depresyjnego. Szacuje się, że około 40% pacjentów z dystymią kwalifikowanych jest do grupy lekoopornych. Jednak istnieją badania wskazujące na skuteczność połączonych farmakoterapii oraz psychoterapii [5]. Największą barierą na drodze do wyleczenia u tych pacjentów wydaje się być brak wiary w możliwość wyleczenia, brak lub bardzo niska motywacja do zaangażowania się w terapię oraz późne rozpoczęcie leczenia [3]. Wiele wskazuje na to  jednak, że kombinacja terapii (farmakologicznej oraz psychologicznej) oraz dostępu do odpowiedniego wsparcia społecznego pozwala uzyskać zadowalające efekty leczenia [6].

Jeśli masz poczucie, że któryś z tych objawów Cię dotyczy, pamiętaj, że są ludzie, którzy wiedzą, jak pomóc:

116 123 – ogólnopolski numer dla osób przeżywających kryzys emocjonalny

116 111 – linia wsparcia dla dzieci i młodzieży

Rowerem po zdrowie

12 sierpnia 2024

Z prof. dr hab. Grażyną Jasieńską z Zakładu Zdrowia i Środowiska Instytutu...

Więcej »

Sztuczna inteligencja w medycynie

30 stycznia 2024

AI w medycynie to otwarte wykłady poświęcone różnym aspektom...

Więcej »

O dziedziczeniu dołeczków w policzkach

12 stycznia 2022

Podczas analizy jednego z zadań omawianych na zajęciach, zastanawialiśmy...

Więcej »