Publikacje

Rok 2022 miesiąc: listopad

W badaniu oceniono wpływu wybranych nieklasycznych wskaźników lipidowych – AIP, AC oraz LCI na występowanie niepożądanych zdarzeń sercowo- naczyniowych (MACE) oraz śmiertelność w rocznej obserwacji wśród starszych chorych (> 60 roku życia)  z zawałem serca bez uniesienia odcinka ST. Badanie miało na celu określenie czy w.wym wskaźniki mogą służyć wczesnemu wykrywaniu chorych potencjalnie zagrożonych niekorzystnym rokowaniem. Żaden z badanych wskaźników nie wykazał istotności ani jako niezależny predyktor MACE ani rocznej śmiertelności. W naszej opinii powyższe wskaźniki nie powinny być używane w codziennej praktyce klinicznej.

Badania mikrobiomu odbywają się obecnie na podstawie analizy materiału genetycznego mikroorganizmów otrzymanego na drodze  różnych metod sekwencjonowania, przy użyciu sekwenatorów.  Opublikowany artykuł przedstawia porównanie dwóch urządzeń, które bazują na referencyjnej metodzie sekwencjonowania drugiej generacji (next generation sequencing – NGS). Wyniki wskazują, że wybór sekwenatora do analizy bakterii wchodzących w skład danej mikrobioty ma znaczenie. Aby otrzymywać wiarygodne informacje i móc je porównywać z wynikami analiz innych badaczy, trzeba brać pod uwagę nie tylko cenę, czy przyjazny dla użytkownika wygląd takiej platformy, ale również precyzję i powtarzalność uzyskanych danych.  

Uzyskana niedawno metodą mikroskopii krioelektronowej struktura ludzkiego transportera kwasu γ-aminomasłowego typu 1 (hGAT-1) w kompleksie z lekiem przeciwpadaczkowym – tiagabiną ujawniła dość nieoczekiwany sposób wiązania tego inhibitora. Równocześnie opublikowane struktury krystaliczne zmodyfikowanego transportera dopaminy z mutacjami naśladującymi hGAT-1 wskazywały na alternatywny tryb wiązania dla analogów tiagabiny, co jest bardziej zgodne z wynikami poprzednich badań biologicznych oraz badań modelowania molekularnego. W związku z tymi rozbieżnościami w przedstawionych badaniach porównano różne hipotetyczne tryby wiązania tiagabiny, korzystając z symulacji klasycznej i przyspieszonej dynamiki molekularnej, a także obliczeń uwzględniających energię wiązania. Uzyskane wyniki wskazują, że najbardziej stabilnym i korzystnym energetycznie sposobem wiązania tiagabiny jest ten, w którym fragment kwasu nipekotynowego znajduje się w głównym miejscu wiązania (S1), a pierścienie aromatyczne są ułożone w miejscu S2 transportera hGAT-1 w stanie otwartym na zewnątrz. Inne ułożenia tiagabiny były znacznie mniej stabilne. Odkrycia te sugerują, że pozycja tiagabiny znaleziona w kriokrysztale jest raczej niejednoznaczna i wymaga dalszej weryfikacji eksperymentalnej, co ma kluczowe znaczenie dla przyszłego racjonalnego projektowania inhibitorów transporterów GABA.

Liczba opracowań dotyczących odmian rozgałęzień Thyrocerviacal Trunk (TT) jest niewielka, a prace rozważające anatomiczne wariacje wspomnianego pnia są często niespójne. Dlatego autorzy niniejszej pracy chcieliby zaproponować zestaw pięciu typów TT, które powstały na podstawie obserwacji wyników 41 angiografii (82 TT). Aby ustalić różnice anatomiczne, ich rozpowszechnienie oraz dane morfometryczne dotyczące TT i jego odgałęzień, przeprowadzono badanie retrospektywne. Analizie poddano wyniki 55 kolejnych pacjentów, u których wykonano angiografię (CTA) szyi i klatki piersiowej. Analizie poddano łącznie 82 TT 41 pacjentów w wieku od 15 do 82 lat (średnia wieku: 46 lat; SD: 18,4), z czego 16 (39,0%) stanowiły kobiety, a 25 (61,0%) mężczyźni. Wstępnie oceniono 11 anatomicznych wariantów zmienności, z czego typy 1–4 stanowiły 89,0%. Ponadto ustalono nową metodę klasyfikacji różnic anatomicznych TT. W pracy przedstawiono różnorodność rozgałęzień i morfologii TT, proponując jej nowatorską klasyfikację opartą na pięciu najczęściej występujących typach. Najczęstsze były typy 1 i 2, z częstością występowania wynoszącą 26,8%. Praca ta dostarcza również lekarzom istotnych danych na temat morfologii TT i jej odgałęzień, które z pewnością mogą być przydatne przy wykonywaniu zabiegów wewnątrznaczyniowych lub rekonstrukcyjnych w rejonie klatki piersiowej i szyi.

Celem publikacji było porównanie zamiaru migracji zawodowej wśród aktywnych zawodowo fizjoterapeutów oraz studentów dwóch ostatnich lat studiów magisterskich na kierunku fizjoterapia, a także poznanie czynników skłaniających tę grupę zawodową do migracji. W badaniu udział wzięło łącznie 236 ankietowanych.
Skala zamiaru migracji została oszacowana na poziomie 45,3% wśród studentów oraz 47,1% w grupie aktywnych zawodowo fizjoterapeutów. Najczęściej wskazywanymi krajami docelowej migracji studentów fizjoterapii i aktywnych zawodowo fizjoterapeutów były Niemcy, Norwegia, Szwajcaria, Francja i Wielka Brytania. W obydwu grupach czynnikami przyciągającymi o największym wpływie na zamiar migracji były możliwości uzyskania wyższych zarobków i praca w lepszych warunkach infrastrukturalnych. Z kolei czynnikami wypychającymi o największym znaczeniu okazał się niski prestiż zawodu w Polsce, ograniczone perspektywy awansu zawodowego oraz praca w stresujących warunkach. Znaczącymi barierami w migracji zawodowej okazała się rozłąka z bliskimi oraz słaba znajomość języków obcych. Wykazano statystycznie istotną zależność, która wskazywała, że osoby zatrudnione w oparciu o umowy cywilnoprawne częściej deklarowały chęć wyjazdu za granicę, aniżeli osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę.
Uzyskane wyniki wskazują na duże zainteresowanie migracją wśród osób związanych z środowiskiem fizjoterapeutycznym, co wskazuje na konieczność pogłębienia badań w danej grupie zawodowej.

Grapiprant to niesteroidowy lek przeciwzapalny należący do grupy piprantów, selektywny antagonista receptorów EP4, które są aktywowane przez nadrzędny mediator prozapalny PGE2. Stosowany jest m.in. w łagodzeniu objawów bólowych związanych z chorobą zwyrodnieniową stawów u psów. Celem pracy było opracowanie procedury analitycznej do oznaczania i badania stabilności grapiprantu, mogącej znaleźć zastosowanie m.in. przy opracowywaniu receptur leków, ustalaniu specyfikacji potencjalnych zanieczyszczeń w substancji leczniczej i produktach oraz monitorowaniu ich jakości. Analiza ilościowych zmian stężenia grapiprantu pod wpływem różnych warunków środowiskowych wskazuje na mniejszą stabilność leku w środowisku kwasowym oraz w podwyższonej temperaturze. Badanie procesu degradacji leku dostarczyło także cennych informacji na temat struktury otrzymanych produktów i mechanizmu ich powstawania.

Badanie miało na celu określenie czynników warunkujących racjonowanie opieki pielęgniarskiej (czyli pomijanie niektórych zadań związanych z opieką) w wybranych Polskich szpitalach. Racjonowanie opieki występuje we wszystkich  badanych oddziałach internistycznych, jednakże poziom tego zjawiska jest istotnie zróżnicowany pomiędzy analizowanymi jednostkami. Racjonowanie opieki jest skorelowane z występowaniem zdarzeń niepożądanych wśród pacjentów, z niższą oceną warunków pracy w oddziale, a ponadto z wyższym ryzykiem wyczerpania emocjonalnego i depersonalizacji wśród personelu pielęgniarskiego.

Jakość życia jest ważnym czynnikiem wpływającym na nastrój. W grupie osób starszych poddawanych wymianie zastawki aortalnej serca co trzeci pacjent ma objawy depresyjne. W badaniu, które objęło 131 seniorów (średnia wieku 82.1 ± 6.1 lata) leczonych metodą przezskórnej wymiany zastawki aortalnej (TAVI) stwierdziliśmy, że im wyższa była jakość ich życia przed zabiegiem, tym niższy był poziom depresyjności przed i po TAVI. Częstość objawów depresyjnych po zabiegu zmniejszyła się z 20% do 3%. Analiza przekonań pacjentów wykazała zarówno pozytywne, jak i negatywne oceny przebytego zabiegu.  

Późne rozpoznania zakażenia HIV to poważny problem, mający istotny wpływa na dalszy przebieg pandemii. W badaniu uczestniczyły 4 oddziały zakaźne. Wśród pts przyjętych do szpitala w latach 2020-2021 z podejrzeniem COVID-19 zdiagnozowanych 25 przypadków HIV. 76% stanowili mężczyźni, 44% pts. pochodziło z Ukrainy. 44% zakaziło się drogą kontaktów heteroseksualnych, 32% podawało w wywiadzie kontakty MSM, 12% przyjmowało narkotyki. W 92% zakażenie zostało zdiagnozowane w późnym stadium, śr. liczba limf. CD4 wynosiła 72 kom/μL. Uzyskane wyniki wskazują na konieczność uwzględnienia badań w kierunku HIV w algorytmie diagnostycznym pts przyjmowanych z podejrzeniem COVID-19.

Celem pracy było zbadanie wpływu ośmiodniowej stymulacji przezczaszkowej (AtDCS) na zachowanie związane z jedzeniem, stan metaboliczny i wybrane szczepy bakteryjne mikroflory jelitowej u otyłych szczurów. Potwierdziliśmy, że zastosowany przez nas protokół stymulacji powoduje zmniejszenie apetytu, masy ciała i poziomu cholesterolu we krwi. Nowym odkryciem było stwierdzenie możliwości modulowania składu mikrobiomu jelitowego przy użyciu AtDCS, co potwierdziło istnienie osi mózg-jelito-mikrobiom oraz potencjalną rolę terapeutyczną tej nieinwazyjnej techniki. 

Szpiczak to wciąż nieuleczalny nowotwór hematologiczny dotykający głównie osoby starsze, niemniej jednak dzięki stale wprowadzanym nowym metodom leczenia czas przeżycia znacząco się wydłuża. Pacjenci po leczeniu chcą wrócić do sprawności sprzed choroby, w czym może być pomocne zastosowanie zajęć ruchowych. U większości chorych dochodzi do rozwoju choroby kostnej manifestującej się wystąpieniem ognisk osteolitycznych, co związane jest z zaburzeniem równowagi między tworzeniem a niszczeniem tkanki kostnej.  Niniejsza praca dotyczy wpływu aktywności fizycznej w formie Nordic walking na stężenie witaminy 25(OH)D₃, wskaźników gospodarki wapniowo-fosforanowej i markerów uszkodzeń mięśni u chorych na szpiczaka plazmocytowego.  
W badaniu uczestniczyło 33 chorych: 17 w grupie ćwiczącej, biorącej udział w cyklu 6 tygodni treningów marszowych z kijami o średniej intensywności, odbywających się 3 razy w tygodniu w okresie wiosenno-letnim oraz 16 w grupie kontrolnej (niećwiczącej). Intensywność treningów dobierana była u chorych indywidualnie i monitorowana przez cały okres ich trwania. Po 6 tygodniach u chorych trenujących w porównaniu do grupy kontrolnej po okresie treningów prowadzonych na świeżym powietrzu istotnie wzrosło stężenie badanego metabolitu witaminy D₃ oraz wapnia. U badanych poddawanych treningom zaobserwowano również istotne obniżenie się stężenia mioglobiny w surowicy.   
Reasumując, Nordic walking można uznać za bezpieczną i korzystną dla chorych na szpiczaka plazmocytowego formę aktywności fizycznej pod względem parametrów krwi związanych z kontrolą choroby kostnej. Ma to znaczenie kliniczne i może wskazywać na przydatność tej formy ćwiczeń w poprawie codziennego funkcjonowania pacjentów w remisji szpiczaka plazmocytowego.

Interakcje leków z pożywieniem mogą istotnie wpływać na skuteczność terapii i bezpieczeństwo pacjentów. Pokarm może spowodować, że lek działa szybciej lub wolniej, silniej lub słabiej. Z kolei lek może polepszać lub pogarszać wchłanianie składników odżywczych z pożywienia. Wykonaliśmy systematyczny przegląd literatury wraz z meta-analizami dla 33 leków antyretrowirusowych (stosowanych w leczeniu zakażenia HIV). Znaleźliśmy istotne klinicznie interakcje z pożywieniem dla ponad połowy z tych leków i przedstawiliśmy rekomendacje ich stosowania względem pokarmu. Dostępne dane literaturowe okazały się niewystarczające do sformułowania zaleceń odnośnie do stosowania leków antyretrowirusowych z sokami i alkoholem.

Celem naszego badania było sprawdzenie, czy podobnie do wirtualnej rzeczywistości (ang. Virtual reality – VR) generowanej komputerowo, VR w formie filmów 360 stopni jest w stanie wywołać reakcje paranoiczne o osób chorujących na schizofrenię. Wykazano, że w porównaniu do osób zdrowych osoby ze schizofrenią doświadczały silniejszego lęku, wyższej akcji serca będącej wyrazem silniejszej reakcji układu autonomicznego w reakcji na środowisko społeczne, czyli kontakt z wirtualnymi osobami. Co więcej, w grupie pacjentów występowanie myśli o charakterze urojeń prześladowczych na co dzień było dodatnio skorelowane z występowaniem takich myśli w wirtualnej rzeczywistości w stosunku do wirtualnych osób. Podsumowując, badanie wykazało, że VR w formie filmów 360 stopni jest ekologicznie trafnym środowiskiem i może być wykorzystywana w badaniach z udziałem pacjentów psychotycznych.

Celem badania była próba identyfikacji nowych markerów wczesnej otyłości oraz jej potencjalnych powikłań. Zastosowano zintegrowaną analizę obejmującą spektometrię TXRF, pomiary biochemiczne, chemometrię oraz walidację statystyczną do oceny składu pierwiastkowego tkanki pobranej od otyłych szczurów. Wykazano znaczącą różnicę w zawartości K, Fe, Br i Rb w próbce ucha zewnętrznego pomiędzy zwierzętami otyłymi i szczupłymi. Po zastosowaniu dodatkowych metod statystycznych oraz wykluczeniu wpływu składu pierwiastkowego diety na poziom mierzonych biometali, Rb okazał się pierwiastkiem najlepiej różnicującym obie grupy badanych zwierząt.

Przedmiotem pracy była ocena wariantów anatomicznych zatok bębenkowych ucha środkowego. W tym celu z użyciem oprogramowania komputerowego wykonano modele 3D zatok bębenkowych, na podstawie skanów mikrotomograficznych 44 ludzkich kości skroniowych (19 żeńskich, 25 męskich). Wydzielono dwa zasadnicze kształty zatok bębenkowych: miseczkowaty i workowaty, w których ukształtowanie powierzchni wewnętrznej określono jako: niejednorodne (heterogeniczne) ze względu na obecność beleczek i grzebieni kostnych oraz jednorodne (homogeniczne) bez dodatkowych formacji kostnych. Zatoki bębenkowe występujące w próbkach żeńskich były częściej kształtu miseczkowatego (57.9%) niż workowatego (42.1%) i charakteryzowały się zarówno jednorodnym jak i niejednorodnym ukształtowaniem powierzchni wewnętrznej (47.4% w stosunku do 52.6%). Z kolei zatoki bębenkowe próbek męskich nieco częściej były workowate (52.0%) niż miseczkowate (48.0%), ale dominowała w nich niejednorodna powierzchnia wewnętrzna (84.0%) zaś powierzchnia jednorodna wystąpiła jedynie w 16.0%.
Kombinacja cech morfologicznych takich jak: kształt workowaty zatoki bębenkowej wraz z niejednorodną powierzchnią wewnętrzną została stwierdzona w 52.0% zatok bębenkowych męskich i w 15.8% żeńskich. Różnica ta jest statystycznie istotna (p=0.0254, test Fishera). Obecność zatoki bębenkowej typu workowatego o niejednorodnej powierzchni wewnętrznej może częściej u mężczyzn niż u kobiet sprzyjać przewlekłym procesom chorobowym ucha (np. w przypadku perlaka).

ΔWaveECG – to nowe narzędzie informatyczne pokazujące rozkład amplitudy EKG, które rozróżnia prawidłowe i nieprawidłowe krzywe standardowego 12-odprowadzeniowego EKG, ułatwiając jego klasyfikację, co poprawia wczesne wykrywanie pacjentów kardiologicznych. Połączenie technologii ΔWaveECG z niedawno opracowaną technologią PathECG (CineECG) prowadzi do  klasyfikacji ostrego zespołu wieńcowego, monitorowania genetycznych chorób serca, udoskonalenia anatomicznej klasyfikacji zaburzeń przewodzenia oraz poprawy terapii stymulatorami serca.

Prezentowane w artykule wyniki podejmują dwa wątki badawcze: poszukiwanie najkorzystniejszych (najefektywniejszych) warunków ekstrakcji rapanonu (związku o dość prostej strukturze, pochodnej benzochinonu) z liści białej odmiany ardizji karbowanej oraz ocenę działania toksycznego in vitro rapanonu względem komórek nowotworowych. Najefektywniejsze okazały się być ekstrakcje z wykorzystaniem ultradźwięków, z zastosowaniem octanu etylu lub chlorofomu. Rapanon wykazał wysoką aktywność względem komórek nowotworów prostaty (linie PC3, Du145), tarczycy (linia FTC133), a także względem raka jelita grubego (linia Caco-2). Ponadto, charakteryzował się mniejszą toksyczność względem komórek nienowotworowych, co wskazuje na dobry profil bezpieczeństwa. Te obiecujące wyniki wstępnych analiz uzasadniają podjęcie dalszych badań na bardziej zaawansowanych modelach chorób nowotworowych.

Nasze badanie stanowi ważny krok w pełniejszym zrozumieniu socjoekonomicznych determinantów zdrowia. W istotny sposób może wspomóc zarówno procesy indywidualnej oceny ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, ale zawiera też istotne przesłanki w konstruowaniu polityk zdrowia publicznego, jak i polityk gospodarczych. Jako, że awans społeczny przynosić może znaczące zmniejszenie ryzyka zdrowotnego tym istotniejsze jest zapewnienie sprawnego funkcjonowania tzw. windy awansu społecznego – windy, która wg raportów OECD, uległa zepsuciu wraz z rosnącymi nierównościami dochodowymi i majątkowymi.

Więcej na blogu: https://izp.wnz.cm.uj.edu.pl/pl/blog/publikacja-awans-spoleczny-ryzyko-sercowo-naczyniowe/?fbclid=IwAR0YKnYbw8i1oLJLkCwkI-OEpCdF7RQLrsWKcu1Jy2bH8Tf2jOgWoMM1fJM

Spośród zharmonizowanych danych z 17 kohort (Projekt ATHLOS) wyłoniono 4 badania (ELSA, COURAGE, TILDA, SHARE) obejmujące 122571 osób w wieku 50lat i+, wśród których 9,60 % miało status emigranta. U emigrantów odnotowano wyższą częstość cukrzycy (25,6%), nadciśnienia tętniczego (38,0%), choroby wieńcowej (49,4%), wylewów (4,9) oraz depresji (31,1%). Wskaźniki pozytywnego starzenia były niższe u emigrantów (39,6; SD=18,2) niż u nie-emigrantów (51,7, SD =9,7). Status emigranta i wzrastająca liczba lat na emigracji były związane z wyższym poziomem depresji. Interakcja pomiędzy statusem emigranta i pozytywnym starzeniem się była istotna [OR=-0,019 (Cls:-0,025do -0,014)].

Artykuł przedstawia wyniki badania dotyczącego akceptacji krwawień u pacjentów leczonych z powodu ostrego udaru mózgu, związanych z przyjmowaniem leków przeciwpłytkowych lub przeciwkrzepliwych. Stosowanie tych leków w celu zapobiegania kolejnemu udarowi wiąże się ze zwiększonym ryzykiem poważnych krwawień, których akceptację oceniano za pomocą wskaźnika the Bleeding ratio, definiowanego jako zadeklarowana przez pacjenta maksymalna liczba poważnych krwawień, jaką pacjent byłby w stanie zaakceptować, aby zapobiec jednemu udarowi mózgu, prowadzącemu do trwałej niepełnosprawności. Przeciętnie pacjent po udarze mózgu jest gotowy zaakceptować 4 poważne krwawienia aby zapobiec jednemu ciężkiemu udarowi mózgu. Pacjenci wykazujący niską akceptację krwawień byli starsi i częściej kwalifikowali się we wczesnej fazie udaru mózgu do trombolizy i/lub trombektomii mechanicznej. Nasilenie objawów udaru nie wpływało na akceptację przyszłych krwawień po wypisie ze szpitala. Przebycie w przeszłości poważnego krwawienia, stosowanie leczenia przeciwkrzepliwego z powodu migotania przedsionków, leczenie reperfuzyjne, a także czas hospitalizacji (10 dni lub krótszy) okazały się czynnikami związanymi z niską akceptacją krwawień u pacjentów wypisywanych ze szpitala po ostrym udarze mózgu.

Wyniki badania mogą ułatwić identyfikację populacji chorych po udarze mózgu, którzy zagrożeni są przerwaniem zalecanego leczenia przeciwzakrzepowego w związku z brakiem akceptacji potencjalnych działań niepożądanych. Uzyskane wyniki mogą stanowić istotną pomoc w optymalizacji postępowania u pacjentów po udarze mózgu po wypisie ze szpitala, co może ułatwić planowanie działań edukacyjnych zwiększających świadomość na temat skutków przerwania terapii przez pacjentów.

W pracy zidentyfikowano mechanizmy leżące u podstaw ograniczonego potencjału metforminy w chemioterapii guzów opornych na leki.
Badania wykazały, że metformina może zwiększać wrażliwość komórek nowotworowych na chemioterapię. Jednak nabyta lekooporność komórek nowotworowych upośledza ten efekt, ułatwia komórkom adaptację do stresu metabolicznego i sprzyja tworzeniu się frontu inwazyjnego.

Artykuł przedstawia wyniki analizy częstości występowania drobnoustrojów w drogach rodnych kobiet badanych w laboratorium mikrobiologicznym CBMiA w Krakowie. Wykazano, że Ureaplasma spp., Gardnerella vaginalis oraz Candida spp. występują częściej w grupie kobiet zgłaszających objawy, co sugeruje ich rolę jako czynnika etiologicznego. Ponadto zaobserwowano korelację we współwystępowaniu Ureaplasma spp. i G. vaginalis. W analizowanej grupie nie stwierdzono typowych patogenów Neisseria gonorrhoeae oraz Trichomonas vaginalis. Nasze badanie potwierdza również, że obecność Lactobacillus spp. znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia objawów u kobiet. Potrzebne są dalsze badania skupiające się na ko-infekcjach i związkach obecności drobnoustrojów z różnymi objawami występującymi w zakażeniach dróg rodnych.

Nasze badania wykazały, że multimodalny związek HBK-15 o wcześniej udowodnionych właściwościach przeciwdepresyjnych i prokognitywnych u gryzoni, wykazał istotne działanie przeciwlękowe u szczurów w teście konfliktu wg Vogla, nie wpływając na próg bólowy czy ilość spożytej wody. Ponadto w badaniach radioreceptorowych HBK-15 nie wiązał się z receptorami dla melatoniny, adenozyny, histaminy czy acetylocholiny. Warto prowadzić dalsze badania nad HBK-15, gdyż może on stać się strukturą modelową do syntezy potencjalnych leków o działaniu przeciwdepresyjnym, prokognitywnym i przeciwlękowym.

Postanowiliśmy zbadać jakie potrzeby zaspokajają użytkownicy Internetu poprzez interakcje peer-to-peer. Przeszukaliśmy 4 bazy danych, by włączyć badania jakościowe lub mieszane o interakcjach między internautami z zaburzeniami psychicznymi. Spośród 13 098 rekordów nasze kryteria spełniły 44 badania (82 091 użytkowników i 293 103 posty). Pogrupowaliśmy interakcje między użytkownikami w 42 kody, przy czym empatia lub współczucie występowały najczęściej (76%). Osoby z zaburzeniami psychicznymi najczęściej korzystają z Internetu w celu szukania wsparcia i znajdowania odpowiedzi na pytania.

W pracy przeanalizowano materiały edukacyjne nt. pandemii COVID-19 kierowane do dzieci, młodzieży i ich opiekunów a przygotowane przez rządy Chin, USA, Niemiec, Włoch i Polski oraz organizacje międzynarodowe. Pomimo kulturowej specyfiki każdego z badanych kontekstów, w materiałach we wszystkich krajach dominowały przedstawienia prostych instrukcji dotyczące pożądanych zachowań i wyzwań wynikających z emocjonalnych i społecznych konsekwencji pandemii. Na podstawie badania stwierdzamy, że możliwości budowania kompetencji zdrowotnych i rozwijania krytycznego myślenia o zdrowiu nie zostały w pełni wykorzystane przez instytucje krajowe i międzynarodowe.