Czy pandemia zaburzyła rytm wykonywania szczepień planowych? Czy decydując się na szczepienie przeciw Covid 19, można zaszczepić się przeciwko innym chorobom? na pytania odpowiada dr Magdalena Kozel z Katedry Epidemiologii i Badań Populacyjnych Instytutu Zdrowia Publicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego – Collegium Medicum.

Rozmowa powstała w ramach współpracy Radia Kraków i Uniwersytetu Jagiellońskiego – Collegium Medicum.

http://www.radiokrakow.pl/audycje/abc-szczepien

Pandemia COVID-19 pokazała nam, że współczesna medycyna nie jest w stanie wygrać walki z nowym wirusem SARS-CoV-2 bez stadnej/populacyjnej odporności przeciwzakaźnej i pomocy szczepionki skutecznie aktywującej układ immunologiczny.

Wiadomo, że w trakcie każdej infekcji istnieje wyścig w czasie pomiędzy namnażającym się patogenem (np. wirusem) a produkcją przeciwciał przez pobudzone do proliferacji (namnażania się) swoiste limfocyty B (odpowiedzialne za rozpoznanie antygenu i wytwarzanie przeciwciał). Jednocześnie namnażają się limfocyty T cytotoksyczne (odpowiedzialne za odpowiedź odpornościową komórkową) zdolne do wybiórczego niszczenia komórek już zakażonych. Przy pierwszym kontakcie zwykle wygrywa wirus: wywołuje objawy chorobowe, zanim powstaną przeciwciała w ilości zdolnej do jego neutralizacji.

W wypadku objawowych postaci COVID-19 objawy kliniczne pojawiają się w pierwszym tygodniu po zakażeniu, a przeciwciała klasy IgG i limfocyty T cytotoksyczne po dwóch tygodniach. W wielu wypadkach stan pacjenta jest już bardzo ciężki.  Jeżeli wyzdrowieje, w jego układzie immunologicznym pozostaną na kilka miesięcy lub lat tzw. komórki pamięci B i T, a we krwi przeciwciała. Dzięki temu, przy kolejnym kontakcie z tym samym wirusem nie dojdzie do zakażeniu lub objawy chorobowe będą łagodniejsze. Ponieważ ten naturalny „sposób” nabywania odporności związany jest z ryzykiem zachorowania (w COVID-19 – ciężkim zapaleniem płuc, niewydolnością oddechową, a nawet śmiercią), staramy się zastąpić patogen szczepionką zdolną do wytworzenia odporności bez wywołania objawów chorobowych.

Zakażenie versus szczepienie

Szczepionka jest preparatem biologicznym, który w założeniu imituje naturalny patogen i prowadzi do rozwoju odporności analogicznej do tej, którą uzyskuje organizm w czasie pierwszego kontaktu z prawdziwym drobnoustrojem (bakterią lub wirusem).Jak dochodzi do produkcji przeciwciał rozpoznających antygeny (białka) patogenu w trakcie zakażenia,  a jak po podaniu szczepionki ?

Zakażenie: wirus namnaża się w milionach komórek zakażonego narządu (np. koronawirus w płucach, wirus HBV w wątrobie). Niewielka ilość białek wirusa jest sfagocytowana (pochłonięta) przez specjalne komórki układu immunologicznego (komórki dendrytyczne). Podotarciu do  węzłów chłonnych  stymulują one limfocyty B do produkcji przeciwciał rozpoznających antygeny  wirusa.

Szczepionka: preparat zawierający  wirusa lub jego fragmenty jest podawany domięśniowo (zazwyczaj w ramię), gdzie dochodzi do jego sfagocytowania. Następnie  wraz z komórkami dendrytycznymi – wędruje on drogami limfatycznymi do lokalnych węzłów chłonnych (węzły pachowe). Węzły chłonne jednocześnie blokują dalsze rozprzestrzenianie się elementów szczepionki i są miejscem stymulacji limfocytów B do produkcji przeciwciał. Miejscowy odczyn zapalny (zaczerwienienie czy ból) jest fizjologiczną reakcją układu immunologicznego.    

Szczepionki mRNA

Czy szczepionka może obciążać układ immunologiczny, jak to – wbrew znanym faktom i udokumentowanej wiedzy – sugerują antyszczepionkowcy?

Porównajmy narażenie organizmu człowieka na białko wirusowe w trakcie zakażenia wirusem dzikim i na białko wirusowe zawarte w szczepionce. Na przykład podczas infekcji wirusem HBV (wywołującym wirusowe zapalenie wątroby, tzw. wzw) organizm narażony jest na ~1000 µg HBsAg/godz. w szczycie rozwoju choroby (HBsAg – antygen, białko powierzchniowe, którego obecność może świadczyć o wirusowym zapaleniu wątroby typu B lub o byciu nosicielem HBV). Tymczasem cykl szczepień przeciw wzw B dostarcza organizmowi 60 µg białka  HBsAg w ciągu 6 miesięcy. To tak znikome ilości, że żadna szczepionka, nawet skojarzona, nie jest w stanie przeciążyć układu immunologicznego.

Klasycznymi szczepionkami, produkowanymi od ponad 100 lat są zabite (inaktywowane) lub atenuowane (żywe, lecz pozbawione zjadliwości) bakterie, wirusy i toksyny. Na przykład klasyczna szczepionka DTP (szczepionka błoniczo-tężcowo-krztuścowa) zawiera dwie nieaktywne toksyny (D – błonicy, T– tężca) oraz zabitą pałeczkę krztuśca (P – kokluszu). Uzyskiwano również skuteczne szczepionki zawierające kluczowe antygeny patogenu (np. oczyszczone białko powierzchniowe wirusa HBV wywołującego wirusowe zapalenie wątroby). Przyszłością wydają się być szczepionki mRNA, badane i produkowane  od kilkunastu lat.

Ospa jak broń

Warto w tym miejscu podkreślić, że historia ludzkości to również historia epidemii. 

Zdumiewa fakt, że starsi nie pamiętają, a młode pokolenie nie wie, co zawdzięczamy szczepionkom, dzięki którym w XX wieku zlikwidowanych zostało wiele bardzo groźnych chorób zakaźnych. Najbardziej spektakularna jest eradykacja (całkowita likwidacja) ospy prawdziwej. Dzięki masowym szczepieniom w 1980 roku Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization) mogła ogłosić koniec ospy prawdziwej.

W Europie, dzięki szczepieniom zlikwidowano lub znacznie ograniczono (98% spadek liczby zachorowań) tak groźne choroby jak porażenie dziecięce (poliomyelitis), błonicę (dyfteryt), tężec, koklusz (krztusiec), wirusowe zapalenie wątroby, różyczkę, świnkę, wściekliznę, odrę.

Szczepienie chroni nas i naszych bliskich przed chorobą i jest naszym obowiązkiem wobec społeczeństwa. Jeżeli chcemy przerwać transmisję wirusa SARS-CoV-2 i pokonać pandemię, musimy wytworzyć odporność stadną na poziomie 70%. Osoby poniżej 16. roku życia (około 18% wszystkich Polaków) nie będą szczepione, zatem ponad 80% dorosłych osób należy zaszczepić, aby uzyskać odporność stadną na odpowiednim poziomie.

Każdy wirus rozmnaża się w komórkach nieodpornego osobnika, gdzie ginie pokonany albo przez układ immunologiczny, albo ginie wraz z ofiarą. Aby przetrwać, wirus musi zakazić kolejną ofiarę. Ten łańcuch transmisji przerywają osoby z nabytą odpornością poszczepienną. Mało kto wie, że Azteków nie pokonały muszkiety żołnierzy Corteza, lecz brak odporności na nieznaną w Ameryce ospę wietrzną.

Osiągnięcia immunologii i mikrobiologii oraz historia szczepień ochronnych nie pozostawiają wątpliwości, że nie ma alternatywy dla zlikwidowania pandemii jak masowe szczepienie (immunoprofilaktyka).

Ta akcja potrwa kilka miesięcy, zatem wszyscy, łącznie z osobami zaszczepionymi (zwłaszcza w okresie 10-14 dni po pierwszej dawce), muszą przestrzegać rygorów sanitarnych. Pamiętajmy: szczepionka to nie czarodziejska różdżka, a pełną odporność uzyskamy po około tygodniu po otrzymaniu drugiej dawki.

A na koniec apel: Szczepmy się! To  jedyna bezpieczna strategia uzyskania odporności stadnej i pokonania pandemii COVID-19!